Volkskrant : Grondprijzen gemeenten
Wilma van Meteren − 09/07/15, 06:40
“Steek de koppen niet in het zand!” Het is een dringende waarschuwing, met uitroepteken, aan gemeenten over hun grondpolitiek. Want nog steeds staan vele, zeer vele hectares tegen droomprijzen in hun boeken. Grond die nimmer bebouwd zal worden, stelt de Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) in een rapport aan kabinet en parlement dat vandaag verschijnt.
In de veronderstelling dat het leed is geleden nu het economisch beter gaat, steekt het wensdenken over bouwplannen en winsten op grondverkoop weer de kop op, signaleert de onafhankelijke raad die adviseert over de financiën van gemeenten en provincies. Maar de werkelijkheid is dat ‘oude tijden niet terugkeren’ en er volgens schattingen nog zo’n 2 miljard euro aan verliezen op grond zit aan te komen. Dat brengt het totaal aan verliezen op grond sinds 2010 op circa 6 miljard euro.
Andere verantwoordelijkheden ” Gemeenten moeten zich realiseren dat er de komende jaren nauwelijks meer inkomsten uit grond te halen zijn”, licht Rfv-voorzitter Michiel van Haersma Buma toe. Dat vasthouden aan dromen brengt grote financiële risico’s met zich mee, te meer daar gemeenten de verantwoordelijkheid hebben gekregen voor zorg, werk en jeugd, waarop door het Rijk wordt bezuinigd. Sinds de crisis zijn plannen voor nieuwe woningen, winkelgebieden, kantoren en bedrijfsterreinen veelal geschrapt. Maar nog altijd is er een overdaad die is losgezongen van de werkelijke behoefte. Hoeveel gemeenten nog te ambitieuze bouwplannen hebben en hoe groot hun grondproblemen precies zijn, weet de Rfv niet. Maar duidelijk is dat een flink aantal gemeenten zich nog steeds te rijk rekent. Iedere keer duiken er problemen op, recent nog in Alkmaar, Middelburg, Vlissingen en Amersfoort. En dat zijn geen kleintjes. Van de zestien gemeenten die onder verscherpt toezicht van hun provincie staan, zijn er negen in problemen gekomen door grond. Die problemen zitten vaak verstopt, zegt adjunct-secretaris Gerber van Nijendaal, mede-opsteller van het rapport. “Het plaatje wordt kloppend gemaakt. Maar kijk je erachter, dan zie je de risico’s.
“ Helderheid en schoon schip Schoon schip maken, nú!, is het devies van de raad. En helderheid geven aan de gemeenteraden, zodat die goede politieke afwegingen kunnen maken. Zo is de schade mogelijk te beperken. Gaat het mis, dan zal de politiek, die juist de nabijheid zoekt, van kiezers vervreemden, schetst Van Haersma Buma. “Gemeenteraden gaan zeker twee verkiezingen in zonder kiezers iets te kunnen bieden. Het worden mini-Griekenlandjes, in wezen failliet.” Een andere aanbeveling raakt ook een gevoelige snaar: eigenlijk moeten lokale overheden ‘niet langer projectontwikkelaar spelen’ en zich dus onthouden van actieve grondpolitiek, adviseert de raad. , Alleen als er aantoonbaar een groot maatschappelijk belang is, kan een uitzondering worden gemaakt. En dan alleen onder strikte voorwaarden: de grond moet, ‘zonder gouden bergen’, tegen kostprijs in de boeken komen en de risico’s moeten zijn afgedekt. Een gemeente moet zelf zijn problemen oplossen, benadrukt de raad. Maar de provincies, die nu terughoudend zijn, mogen de touwtjes van hun financieel toezicht wel wat strakker aantrekken en desnoods het schrappen van overtollige bouwplannen afdwingen.
Hoe Ten Boer ten onder ging
Gemeenten hebben tijdens de bloeiperiode van nieuwbouw (2004-2008) 3,2 miljard euro op grond verdiend. Maar met de crisis kwamen er enorme verliezen, want risico's waren niet ingecalculeerd. Zo ging Ten Boer kopje onder. De Groningse gemeente (7400 inwoners) deed, door de provincie aangespoord tot nieuwbouw, zeer ambitieuze grondaankopen voor de nieuwe Woldwijk. Kort daarna klapte de economie in elkaar en kondigden aardbevingen zich aan. Er worden nauwelijks nog kavels verkocht, ondanks premies van 6000 euro. Het kostte tijd om onder ogen te zien dat kopers niet in groten getale naar de prachtige gemeente zouden komen. En buffers om de risico's op te vangen waren er niet. De aangekochte bouwgrond is nu afgewaardeerd naar agrarische waarde. Ten Boer staat hierdoor 10 miljoen euro in het rood en heeft de artikel 12-status. De armlastige gemeente bezuinigt op personeel, zwembad, bibliotheek, peuterspeelzaal, sportvelden en verhoogt belastingen en bouwleges, maar kan zichzelf niet meer redden. De Raad voor de financiële verhoudingen adviseert Ten Boer tegemoet te komen met 2,7 miljoen uit het gemeentefonds.